La agenda anti-género contra los derechos sexuales y reproductivos: contextos diferenciales en los casos de España y Polonia

Autores/as

  • Mónica Cornejo-Valle Universidad Complutense de Madrid - España
  • Jennifer Ramme Europa-Universität Viadrina Frankfurt - Alemania
  • José Barrera-Blanco Universidad Complutense de Madrid - España

DOI:

https://doi.org/10.18002/cg.i18.7540

Palabras clave:

género, derechos sexuales y reproductivos, iglesia católica, pánicos morales, anti-feminismo, nacionalismo

Resumen

La agenda conservadora contra los avances en igualdad y derechos sexuales y reproductivos durante las últimas dos décadas ha sido calificada por la literatura como movimiento anti-género, dada la centralidad del concepto “género” en la producción de pánicos morales en torno a un conjunto heterogéneo de políticas progresistas. Ante la ausencia de estudios comparativos, este artículo aborda los casos de España y Polonia para explicar cómo los contextos nacionales definen las diferencias en la movilización de una misma agenda elaborada a nivel internacional. La relación de la Iglesia católica con el pasado autoritario, los significados de la identidad nacional y las diferentes estrategias de victimización son tres factores domésticos que enmarcan el diferente desarrollo del movimiento anti-género en cada país.

Descargas

Los datos de descargas todavía no están disponibles.

Métricas alternativas

Biografía del autor/a

Mónica Cornejo-Valle, Universidad Complutense de Madrid - España

Profesora Contratada Doctora en la UCM, co-directora del Grupo de Investigación Antropología, Diversidad y Convivencia. Doctora en Antropología por la Universidad Complutense de Madrid. Licenciada en Filosofía y en Antropología Social por la Universidad de Deusto. XVI Premio Nacional de Investigación Cultural Marques de Lozoya (2007). Ha sido profesora en la Universidad de Castilla-La Mancha y en el Instituto Social León XIII (Universidad Pontificia de Salamanca). Visiting scholar en la Universidad de Cambridge y Universita degli Studi di Siena.

Jennifer Ramme, Europa-Universität Viadrina Frankfurt - Alemania

Investigadora doctoral en la Cátedra de Estudios Europeos de la Europa-Universität Viadrina Frankfurt. Sus ámbitos de estudio son la teoría y estética del espacio, las artes performativas y la investigación social cualitativa. Investiga las movilizaciones, protestas y discursos de los movimientos feministas y LGBTQ y de la derecha. Ha publicado numerosos artículos sobre estos temas y actualmente trabaja en un libro sobre las protestas de las mujeres en las pequeñas ciudades (junto con Muszel, Piotrowski, Kocyba, Trogisch). Su tesis doctoral en estudios culturales, presentada en la Europa-Universität Viadrina Frankfurt, se titula Gender regimes in dispute. Feminist and LGBTQ Movements.

José Barrera-Blanco, Universidad Complutense de Madrid - España

Investigador predoctoral FPU en el Departamento de Antropología Social y Psicología Social de la Universidad Complutense de Madrid. Investiga las intersecciones entre religiones, sexualidades y género, centrándose actualmente en los conflictos entre los derechos religiosos y los derechos sexuales y reproductivos en el catolicismo español. Ha sido investigador visitante en la École des Hautes Études en Sciences Sociales y la Université Libre de Bruxelles. Es co-autor del informe El impacto de la crisis del COVID-19 en las minorías religiosas en España: desafíos para un escenario futuro (2022), del Observatorio de Pluralismo Religioso en España.

Citas

Aguilar, Susana (2013): “La jerarquía católica española en perspectiva comparada. La confrontación política entre la iglesia y el Gobierno socialista a comienzos del siglo XXI”. En: Revista Internacional de Sociología, vol. 71, nº. 2, pp. 309-334. Disponible en: https://doi.org/10.3989/ris.2011.09.15 [12/05/2023].

Alonso, Alba y Paleo, Natalia (2017): “Políticas de salud sexual y reproductiva en España: Contra-movimientos y marcos interpretativos en conflicto”. En: Revista Española de Sociología, nº. 26, 3 Supl.: 59-76. Disponible en: https://doi.org/10.22325/fes/res.2017.35 [12/05/2023].

Barrera-Blanco, José; Cornejo-Valle, Mónica y Pichardo, J. Ignacio (2023): “Indirect Path to Power: The Far-Right Catholic Agenda in Spain”. En: Gionathan Lo Mascolo (ed.): The Christian Right in Europe: Movements, Networks and Denominations. Transcript Verlag. Disponible en: https://www.transcript-publishing.com/978-3-8376-6038-8/the-christian-right-in-europe/ [16/05/2023].

Behar, Ruth (1990): “The Struggle for the Church: Popular anticlericalism and religiosity in post-Franco Spain”. En: Ellen Badone (ed.): Religious orthodoxy and popular faith in European society. Nueva Jersey: Princeton University Press, pp. 76-112. Disponible en: https://doi.org/10.1515/9780691225012-005 [15/05/2023].

Béraud, Céline (2014): “Un front commun des religions contre le mariage pour tous?”. En: Contemporary French Civilization, vol. 39, nº. 3, pp. 335-350. Disponible en: https://doi.org/10.3828/cfc.2014.20 [14/05/2023].

Bericat, Eduardo (2015): “Valores Sociales, Diversidad Cultural y Conflictos Ideológicos”. En: Cristobal Torres Albero (ed.): España 2015: Situación Social. Madrid: Centro de Investigaciones Sociológicas, pp. 1398-1412.

Biały Kruk (n.d.): “Dyktatura gender” Disponible en: https://bialykruk.pl/ksiegarnia/ksiazki/dyktatura-gender#tabs-nav [12/05/2023].

Blázquez-Rodríguez, Maribel; Cornejo-Valle, Mónica y Pichardo-Galán, J. Ignacio (2018): “La disputa del género en el Estado español desde el análisis del activismo católico”. En: Revista ex æquo, n. º 37, pp. 47-61. Disponible en: https://doi.org/10.22355/exaequo.2018.37.04 [12/05/2023].

Buchowski, Michal (2006): “Social thought & commentary: the specter of orientalism in Europe: from exotic other to stigmatzed brother”. En: Anthropological Quarterly, vol. 79, nº. 3, pp. 463-482. Disponible en: https://doi.org/10.1353/anq.2006.0032 [13/05/2023].

Case, Mary Anne (2011): “After gender the destruction of man? The Vatican’s nightmare vision of the gender agenda for Law”. En: Pace Law Review, vol. 31, nº. 2, pp. 802-817. Disponible en: https://digitalcommons.pace.edu/cgi/viewcontent.cgi?article=1785&context=plr [12/05/2023].

Cela, Daniel (2019): “Vox pide al Parlamento andaluz los nombres de funcionarios que evalúan la violencia de género para “depurar casos ideológicos”. En: elDiario.es, 22 de febrero. Disponible en: https://www.eldiario.es/andalucia/vox-parlamento-empleados-publicos-violencia_1_1687688.html [12/05/2023].

CBOS (2012): “Postawy wobec stosowania zapłodnienia in vitro” [“Actitudes hacia el uso de la fecundación in vitro”]. Disponible en: https://www.cbos.pl/SPISKOM.POL/2012/K_121_12.PDF [16/05/2023].

CBOS (2014): “Religijność A Zasady Moralne” [“Religiosidad y principios morales”]. Disponible en: https://www.cbos.pl/SPISKOM.POL/2014/K_015_14.PDF [16/05/2023].

CBOS (2017a): “Stosunek do osób o orientacji homoseksualnej i związków partnerskich” [“Actitudes de los polacos hacia las relaciones homosexuales”]. Disponible en: https://www.cbos.pl/SPISKOM.POL/2017/K_174_17.PDF [16/05/2023].

CBOS (2017b): “Przynależność Polaków do ruchów i wspólnot religijnych” [“Afiliación de los polacos a comunidades y movimientos religiosos”]. Disponible en: https://cbos.pl/SPISKOM.POL/2017/K_084_17.PDF [16/05/2023].

CBOS (2018): “Religijność Polaków i ocena sytuacji Kościoła katolickiego” [“Religiosidad de los polacos y evaluación de la situación de la Iglesia católica”]. Disponible en: https://cbos.pl/SPISKOM.POL/2018/K_147_18.PDF [16/05/2023].

CEE (1994): “La familia, lugar privilegiado para la civilización del amor. Mensaje de la Conferencia Episcopal Española a las familias”. En: CEE (ed.): Boletín Oficial de la Conferencia Episocopal Española. Madrid: Edice, pp. 20-22. Disponible en: https://www.conferenciaepiscopal.es/wp-content/uploads/boletin/BOCEE045.pdf [13/05/2023].

CEE (2001): “La familia, santuario de la vida y esperanza de la sociedad”. Disponible en: https://www.conferenciaepiscopal.es/wp-content/uploads/2020/09/comisiones_plenaria_2001familiasantuario.pdf [13/05/2023].

CIS (2008): “Estudio nº. 2752. Religiosidad (I)”. Disponible en: http://www.cis.es/cis/export/sites/default/-Archivos/Marginales/2740_2759/2752/e275200.html [13/05/2023].

CIS (2019): “Estudio nº. 3269. Barómetro de diciembre 2019. Tabulación por recuerdo de voto y escala de ideología política”. Disponible en: http://datos.cis.es/pdf/Es3269rei_A.pdf [13/05/2023].

CIS (2021): “Estudio nº. 3307. Barómetro de enero 2021”. Disponible en: http://datos.cis.es/pdf/Es3307marMT_A.pdf [13/05/2023].

Cohen, Stanley (1972): Folk Devils and Moral Panics: The Creation of the Mods and Rockers. Londres: MacGibbon & Kee.

Consejo Pontificio para la Familia (1983): “Carta de los Derechos de la Familia” Disponible en: http://www.vatican.va/roman_curia/pontifical_councils/family/documents/rc_pc_family_doc_19831022_family-rights_en.html [12/05/2023].

Consejo Pontificio para la Familia (2004): Lexicon: Términos ambiguos y discutibles con respecto a la vida familiar y las cuestiones éticas. Madrid: Palabra.

Cornejo-Valle, Mónica (2008): La construcción Antropológica de la Religión. Etnografía de una localidad manchega. Madrid: Ministerio de Cultura.

Cornejo-Valle, Mónica y Blázquez-Rodríguez, Maribel (2022): “Secularismo estratégico. Una semiótica de la relevancia católica en el espacio público”. En: Papeles del CEIC, vol. 2022/1, papel 258, pp. 1-17. https://doi.org/10.1387/pceic.22757 [12/05/2023].

Cornejo-Valle, Mónica y Pichardo, J. Ignacio (2017): “From the pulpit to the streets: Ultra-conservative religious positions against gender in Spain. Anti-gender campaigns in Europe”. En: Roman Kuhar y David Paternotte (eds.): Anti-Gender Campaigns in Europe. Mobilizing against Equality. Maryland: Rowman & Littlefield, pp. 233-251.

Cornejo-Valle, Mónica y Pichardo, J. Ignacio (2017a): “La Ideología de Género frente a los derechos sexuales y reproductivos. El Escenario Español”. En: Cadernos Pagu, nº. 50, pp. 1-32. Disponible en: http://dx.doi.org/10.1590/18094449201700500009 [12/05/2022].

Cruz, Rubén (2018): “Vox: a la caza del voto católico”. En: Vida Nueva Digital, 12 de octubre. Disponible en: https://www.vidanuevadigital.com/2018/10/12/vox-a-la-caza-del-voto-catolico/ [13/05/2023].

Dmowski, Roman (2014): “Myśli nowoczesnego Polaka” [“Pensamientos sobre el Polaco Moderno”]. En: Lukasz Radecki y Marta Stolowska (eds.): Roman Dmowski. Wybór pism. (1). Poznań: Zysk/S-ka, pp. 11-134.

eKai (2013): “Abp Jędraszewski: gender obraca się przeciwko rodzinie i posiadaniu dzieci” (“Arzobispo Jedraszewski: “El género está en contra de la familia y en contra de tener hijos”). En: Katolicka Agencja Informacyjna, 17 de noviembre. Disponible en: https://ekai.pl/abp-jedraszewski-gender-obraca-sie-przeciwko-rodzinie-i-posiadaniu-dzieci/ [15/05/2023].

El País (2011): “El obispo de Córdoba: “La Unesco quiere hacer que la mitad de la población sea homosexual”. El País, 2 de enero de 2011. Disponible en: https://elpais.com/sociedad/2011/01/02/actualidad/1293922805_850215.html [13/05/2023].

Enraizados (2019): “Estudio desde una perspectiva de “voto católico” de los programas electorales de las elecciones españolas de 2019” Disponible en: https://enraizados.org/wp-content/uploads/2019/04/partidos-pol%C3%ADticos_generales_informe_abr2019.pdf [14/05/2023].

Federa (2020): “Terminacja ciąży w 2019 roku” [“Interrupción del embarazo en 2019”]. Disponible en: https://federa.org.pl/terminacja-ciazy-2019/ [14/05/2023].

Freyd, Jennifer (1997): “Violations of power, adaptive blindness, and betrayal trauma theory”. En: Feminism & Psychology, vol. 7, nº. 1, pp. 22-32. Disponible en: https://doi.org/10.1177/0959353597071004 [12/05/2023].

Garbagnoli, Sara (2014): “L’ideologia del genere: l’irresistibile ascesa di un’invenzione retorica vaticana contro la denaturalizzazione dell’ordine sessuale”.En: About Gender, vol. 3,nº. 6, pp. 250-263. Disponible en: https://doi.org/10.15167/2279-5057/ag.2014.3.6.224 [12/05/2023].

Graff, Agnieszka (2014): “Report from the gender trenches: War against ‘genderism’ in Poland”. En: European Journal of Women's Studies, vol. 21, nº. 4, pp. 431-435. Disponible en: https://doi.org/10.1177/1350506814546091 [12/05/2023].

Gutiérrez-Rodríguez, Encarnación, Boatcă, Manuela, & Costa, Sérgio (2016): Decolonizing European sociology. New York: Routledge.

Janion, Maria (2006): Niesamowita Słowiańszczyzna. Fantazmaty Literatury [“El increíble eslavo. Fantasmas literarios”]. Varsovia: Wydawnictwo Literackie.

Juan Pablo II (1995): “Carta Encíclica: Evangelium Vitae” Disponible en: https://www.vatican.va/content/john-paul-ii/es/encyclicals/documents/hf_jp-ii_enc_25031995_evangelium-vitae.html [13/05/2023].

Kaczynski, Lech (2007): “World Congress of Families IV”. Disponible en: https://www.worldcongress.pl/docs/en/pdf/letter_of_president.pdf [13/05/2023].

KEP (2013): “Carta pastoral para el domingo de la Sagrada Familia”. Disponible en: https://episkopat.pl/list-pasterski-na-niedziele-swietej-rodziny-2013-roku/ [12/05/2023].

Korolczuk, Elzbieta (2015): “The War on Gender» from a Transnational Perspective–Lessons for Feminist Strategising”. En: Heinrich Böll Foundation (ed.): Anti-gender Movements on the Rise? Strategising for Gender Equality in Central and Eastern Europe. Berlin: Heinrich Böll Foundation, pp. 43-53.

Kuhar, Roman y Paternotte, David (2017): Anti-Gender Campaigns in Europe. Mobilizing against Equality. Maryland: Rowman & Littlefield.

León, Pablo (2019): “Vox pide a la Comunidad de Madrid que identifique a quienes dan charlas LGTBI en colegios”. En: El País, 12 de julio. Disponible en: https://elpais.com/ccaa/2019/07/11/madrid/1562865935_556951.html [13/05/2023].

López-Trujillo, Alfonso (2003): “The family and life in Europe”. Disponible en:

http://www.vatican.va/roman_curia/pontifical_councils/family/documents/rc_pc_family_doc_20030614_family-europe-trujillo_en.html [15/05/2023].

McDevitt, Johnny (2014): “New figures reveal dramatic increase in hate crimes against Polish people”. En: The Guardian, 11 de junio. Disponible en: https://www.theguardian.com/society/2014/jun/11/polish-people-rise-in-attacks-blame-recession-politicians-media [12/05/2023].

Machajski, Piotr; Kowalska, Smietana y Krzysztof, Krzyżaniak-Gumowski, Aleaksandra (2006): “Bombowy paraliż stolicy: nagranie z kamery!”. En: Gazeta Wyborcza, 21 de octubre. Disponible en: https://warszawa.wyborcza.pl/warszawa/1,54420,2978787.html [13/05/2023].

Mishtal, Joanna (2015): The Politics of Morality: The Church, the State and Reproductive Rights in Postsocialist Poland. Ohio: Ohio University Press.

Mishtal, Joanna y Dannefer, Rachel (2010): “Reconciling religious identity and reproductive practices: The Church and contraception in Poland. En: The European Journal of Contraception & Reproductive Health Care, vol. 15, nº. 4, pp. 232-242. Disponible en: https://doi.org/10.3109/13625187.2010.498595 [15/05/2023].

Mudde, Cas (2019): The far-right today. Cambridge: Polity.

Naciones Unidas (2015): “Resolución 29/22 del Consejo de Derechos Humanos el 3 de julio de 2015”. Disponible en: https://www.ohchr.org/sites/default/files/Documents/HRBodies/HRCouncil/ProtectionFamily/NV_Res-29-22_sp.pdf [15/05/2023].

Narkowicz, Kasia (2018): “‘Refugees not welcome here’: state, church and civil society responses to the refugee crisis in Poland”. En: International Journal of Politics, Culture, and Society, vol. 31, nº. 4, pp. 357-373. Disponible en: https://doi.org/10.1007/s10767-018-9287-9 [15/05/2023].

Otero, Fran (2018) “Vox y los católicos”. En: Alfa y Omega, 5 de diciembre. Disponible en: https://alfayomega.es/vox-y-los-catolicos/ [15/05/2023].

Pacewicz, Piotr (2019): “Mężczyźni najbardziej boją się gejów i Gender, kobiety zapaści ochrony zdrowia. Wspólny strach o klimat” En: Okopress, 17 de diciembre. Disponible en: https://oko.press/mezczyzni-najbardziej-boja-sie-gejow-i-gender-kobiety-zapasci-sluzby-zdrowia-wspolny-strach-o-klimat/ [12/05/2023].

Pankowski, Rafal (2010): The patriots. The populist radical right in Poland. Londres: Routledge. Disponible en: https://doi.org/10.4324/9780203856567 [13/05/2023].

Paternotte, David (2015): “Blessing the Crowds. Catholic Mobilizations against Gender in Europe”. En: Savine Hark y Paula Irene Villa (eds.): Anti-Genderismus. Sexualität und Geschlecht als Schauplätze aktueller politischer Auseinandersetzungen. Bielefeld: Transcript, pp. 129-47. Disponible en: https://doi.org/10.14361/9783839431443-008 [13/05/2023].

Piotrowski, Jan (2018): “Premier i ministrowie na urodzinach Radia Maryja. “Rzád pokazuje swojá zale-noo”. En: Tvn24, 3 de diciembre. Disponible en: https://fakty.tvn24.pl/fakty-po-poludniu,96/premier-i-ministrowie-na-urodzinach-radia-maryja,889139.html [12/05/2023].

Porter-Szűcs, Brian (2011): Faith and fatherland: Catholicism, modernity, and Poland. Nueva York: Oxford University Press. Disponible en: https://doi.org/10.1093/acprof:oso/9780195399059.001.0001 [13/05/2023].

Ramme, Jennifer (2019): “Framing Solidarity. Feminist Patriots Opposing the Far Right in Contemporary Poland”. En: Open Cultural Studies, nº. 3, pp. 469-484. Disponible en: https://doi.org/10.1515/culture-2019-0040 [12/05/2023].

Ramme, Jennifer (2020a): “‘O Mutter Polin, warne deinen Knaben! ‘Zusammenhänge von Nation und Geschlecht am Beispiel rechter Sexualpolitik in Polen” En: Carina Book (ed.): Autoritärer Populismus. Münster: Verlag westfälisches Dampfboot, pp. 108-125.

Ramme, Jennifer (2020b): “LGBT-freie Zonen ‘und der Weg zur Institutionalisierung von Homophobie in Polen”. En: Femina Politica–Zeitschrift für feministische Politikwissenschaft, vol. 29, nº. 2, pp. 17-18. Disponible en: https://doi.org/10.3224/feminapolitica.v29i2.08 [12/05/2023].

Resende, Madalena Meyer (2015): Catholicism and Nationalism: Changing Nature of Party Politics. Abington/Nueva York: Routledge.

Schooyans, Michel (1999): Le crash démographique. De la fatalité à l'espérance. París: Le Sarment-Fayard.

Ślusarczyk, Agata (2019): “‘Nie chcemy tęczowego terroru’. Narodowy Marsz Życia w Warszawie” En: Gość Niedzielny, 24 de marzo. Disponible en: https://www.gosc.pl/doc/5418761.Nie-chcemy-teczowego-terroru-Narodowy-Marsz-Zycia-w-Warszawie [13/05/2023].

Snow, David y Benford, Robert (1988) “Ideology, frame resonance, and participant mobilization”. En: International social movement research, vol. 1, pp. 197-217.

Snow, David; Rochford Jr, E. Burke; Worden, Steven K. y Benford, David (1986): “Frame alignment processes, micromobilization, and movement participation”. American sociological review, vol. 51, nº. 4, pp. 464-481. Disponible en: https://doi.org/10.2307/2095581 [15/05/2023].

Stokes, Bruce (2017): “What It Takes to Truly Be ‘One of Us’”. En: Pew Research Center, 1 de febrero. Disponible en: https://www.pewresearch.org/global/2017/02/01/what-it-takes-to-truly-be-one-of-us/ [13/05/2023].

Thompson, Kenneth (2014): Pánicos morales. Buenos Aires: Prometeo.

Toharia, Jose Juán (2011): Pulso de España 2010. Un informe sociológico. Madrid: Biblioteca Nueva / Fundación Ortega y Gasset.

Chrostowski, Waldemar et al. (2014): Dyktatura gender. Kraków: Bialy Kruk.

Wiesnerova, Vendula (2013): “Fractions and Networks of Cooperation in the LGBTQ Movement”. En: Slovensky Narodopis-Slovak Ethnology, vol. 61, nº. 1, pp. 55-73.

Wike, Robert; Poushter, Jacob; Silver, Laura y Cornibert, Stefan (2019): “European Public Opinion Three Decades After the Fall of Communism”. Disponible en: https://www.pewresearch.org/global/2019/10/15/european-public-opinion-three-decades-after-the-fall-of-communism/ [14/05/2023].

Wysocka, Olga (2009): “Populism in Poland: In/visible exclusion” En: Andreas Elpidorou y Lauren Freeman (eds.): In/visibility: Perspectives on Inclusion and Exclusion. Vienna: IWM, pp. 1-15. Disponible en: https://files.iwm.at/jvfc/26_4_Wysocka.pdf [14/05/2023].

Descargas

Publicado

2023-06-27

Cómo citar

Cornejo-Valle, M. ., Ramme, J. . y Barrera-Blanco, J. . (2023) «La agenda anti-género contra los derechos sexuales y reproductivos: contextos diferenciales en los casos de España y Polonia», Cuestiones de Género: de la igualdad y la diferencia, (18), pp. 174–194. doi: 10.18002/cg.i18.7540.

Número

Sección

Monográfico